Με τον όρο «αυτοαποζημίωση» που αναγράφεται στους κτηματολογικούς πίνακες και τις πράξεις αναλογισμού των ρυμοτομούμενων ακινήτων καθορίζεται το τμήμα εκείνο του ακινήτου αν και απαλλοτριώνεται δηλαδή αφαιρείται από την ιδιοκτησία χωρίς να αποζημιώνεται. Ως αιτιολογία της αυτοαποζημίωση προβάλλεται από τον νομοθέτη το τεκμήριο της ωφέλειας του παρόδιου ιδιοκτήτη. Αρχικά υπήρχε το αμάχητο τεκμήριο ωφέλειας σύμφωνα με τις διατάξεις του άρθρου 1 παρ. 1, 3 και 4 του ν. 653/1977 “περί υποχρεώσεως των παρόδιων ιδιοκτητών για την διάνοιξη εθνικών οδών κ.λπ.”, για τα ακίνητα που αποκτούν πρόσοψη επί των διανοιγόμενων εθνικών οδών, η ισχύς των οποίων επεκτάθηκε, με το άρθρ. 62 παρ. 9 και 10 ν. 947/1979, και στις νέες χαράξεις και διαπλατύνσεις των εθνικών οδών και στους επαρχιακούς και δημοτικούς δρόμους η εφαρμογή του οποίου ήταν υποχρεωτική.
Επειδή όμως δεν υφίσταται εν τοις πράγμασι πάντοτε ωφέλεια του παρόδιου ιδιοκτήτη στην ανωτέρω περίπτωση , τούτο αντίκεινται στο άρθρο 1 εδάφ. α` του Πρώτου (Πρόσθετου) Πρωτοκόλλου της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΣΔΑ), η οποία, μετά την επικύρωσή της, εκ νέου, με το ν.δ. 53/1974, αποτελεί εσωτερικό δίκαιο και υπερισχύει από κάθε άλλη διάταξη του εσωτερικού δικαίου, άρα και των προαναφερόμενων διατάξεων του ν. 653/1977, κατ` άρθρ. 28 παρ. 1 Συντάγματος (ΑΠ Ολομ., 7/2013, 11/2004 και 10/2004).Ύστερα από σχετικές αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου εναρμονιστήκαν και οι αποφάσεις των ημεδαπών δικαστηρίων και εξέλειπε πλέον η υποχρεωτικότητα του τεκμηρίου της ωφέλειας.
Ωστόσο, το τεκμήριο αυτό δεν καταργείται, αλλά εξακολουθεί να ισχύει πλέον ως μαχητό και, συνεπώς, αν οι παρόδιοι ιδιοκτήτες θεωρούν ότι δεν ωφελούνται από την απαλλοτρίωση, μπορούν δια του πληρεξουσίου δικηγόρου των να το καταρρίψουν, αποδεικνύοντας ότι δεν ωφελούνται και να διεκδικήσουν την αντίστοιχη αποζημίωση, ήτοι ρύθμιση που προβλέπεται ρητά πλέον και από το άρθρο 33 ν. 2971/2001 .
Το δικαίωμα αυτό (το τεκμήριο της ωφέλειας) του παρόδιου ιδιοκτήτη ασκείται κατά τις διατάξεις του άρθρου 33 παρ. 1, 2, 3, 6 και 7 του ν. 2971/2001, είναι, όπως προαναφέρθηκε, μαχητό και κρίνεται, μετά την κήρυξη της απαλλοτρίωσης, από το αρμόδιο για τον οριστικό προσδιορισμό της αποζημίωσης Εφετείο, κατά την ειδική διαδικασία του άρθρου αυτού . Μάλιστα, από το συνδυασμό των διατάξεων των παραγράφων 1 και 4 του άρθρου αυτού (33 του ν. 2971/2001) προκύπτει ότι τα στοιχεία, για την ωφέλεια ή μη του ακινήτου, διευρύνονται και, εκτός από την πρόσοψη επί της διανοιγόμενης οδού που προέβλεπε ο νόμος 653/1977, ορίζονται (ενδεικτικά) και η δυνατότητα πρόσβασης του ακινήτου στο έργο ή στα έργα που περιλαμβάνονται στη ζώνη απαλλοτρίωσης, η δημιουργία επιπτώσεων στις χρήσεις του ακινήτου και η αρτιότητα και οικοδομησιμότητα του ακινήτου κατά τις διατάξεις που ισχύουν, το σχήμα αυτού , το εάν ήδη το ακίνητο είχε πρόσοψη σε άλλη οδό, η τυχόν ηχορύπανση αυτού με την διάνοιξη κλπ . Έτσι, ο ισχυριζόμενος ότι το απομένον τμήμα του ακινήτου του δεν ωφελείται, αλλά αντιθέτως ζημιώνεται από την απαλλοτρίωση, μπορεί, αποδεικνύοντας το αντίθετο της τεκμαιρομένης ωφέλειας, δηλαδή την επικαλούμενη ζημία του και ανατρέποντας το ως άνω μαχητό τεκμήριο, να αποζημιωθεί και για την αυτοαποζημιούμενη έκτασή του και να ζητήσει τον καθορισμό οριστικής τιμής μονάδας αποζημίωσης και γι’ αυτή. .
Η τεκμηρίωση της αξίωσης του παρόδιου θα γίνει κατά κύριο λόγο από τον πληρεξούσιο δικηγόρο που χειρίζεται την υπόθεση ύστερα από ενδελεχή έρευνα όλων των συνθηκών και των ιδιαιτέρων χαρακτηριστικών που υπήρχαν πριν απαλλοτρίωση και εκείνων που επικρατούν με την απαλλοτρίωση. Η τεκμηρίωση πρέπει να συνοδεύεται και από τεχνική έκθεση που να είναι πλήρως και επαρκώς αιτιολογημένη.
ΙΔΙΑΙΤΕΡΗ ΑΠΟΖΗΜΙΩΣΗ
Ο ορισμός της ιδιαίτερης αποζημίωσης δίνεται από την διάταξη του άρθρου 13 παρ. 4 του ν. 2882/2001, όπως η παράγραφος αυτή αντικαταστάθηκε με το άρθρο 128 παρ. 2 ν. 4070/2012 που αναφέρει «εάν απαλλοτριωθεί τμήμα ακινήτου με αποτέλεσμα η αξία του τμήματος που απομένει στον ιδιοκτήτη να μειωθεί σημαντικά σε σχέση με την κύρια ή αποδεδειγμένως υφιστάμενη δευτερεύουσα κατά προορισμό χρήση, μπορεί να προσδιορίζεται με την απόφαση καθορισμού της αποζημίωσης και ιδιαίτερη αποζημίωση για το τμήμα που απομένει στον ιδιοκτήτη και η οποία καταβάλλεται μαζί με την αποζημίωση για το απαλλοτριούμενο. Για τον προσδιορισμό της ιδιαίτερης αποζημίωσης λαμβάνονται υπόψη από το δικαστήριο, ιδίως, η κατάσταση του ακινήτου πριν και μετά την απαλλοτρίωση, η σημαντική επιδείνωση των γεωμετρικών στοιχείων και της οικονομικής και εμπορικής εκμεταλλεύσεως αυτού, όπως επίσης ότι η ζημία του απομένοντος θα επέλθει μετά βεβαιότητας μετά την απότμηση του απαλλοτριούμενου τμήματος».
Στην περίπτωση αυτή εφαρμόζεται και η διάταξη του άρθρου 18 παρ. 6 του ν.2882/2001 που ορίζει. ……..«Αίτημα για τον προσδιορισμό της κατά την παράγραφο 4 του άρθρου 13 ιδιαίτερης αποζημίωσης είναι απαράδεκτο αν ο ιδιοκτήτης δεν έχει υποβάλλει την κατά το άρθρο 15 παράγραφος 2 αίτηση. « Η αίτηση για την ιδιαίτερη αποζημίωση υποβάλλεται στην οικεία Κτηματική Υπηρεσία ή στην αρμόδια για την εκτέλεση του έργου υπηρεσία, εφόσον η προεκτίμηση διενεργείται ή διενεργήθηκε από ανεξάρτητο Εκτιμητή, εξήντα (60) τουλάχιστον ημέρες πριν την εκδίκαση του αιτήματος από το αρμόδιο για τον καθορισμό της προσωρινής ή οριστικής αποζημίωσης δικαστήριο. Με την αίτηση, συνυποβάλλονται υποχρεωτικά α) απόσπασμα του κτηματολογικού διαγράμματος, επί του οποίου εμφαίνεται το απομένον εδαφικό τμήμα του ακινήτου μετά την απαλλοτρίωση και επισημειωματική δήλωση, ύστερα από έλεγχο των τίτλων του ακινήτου, την οποία υπογράφει διπλωματούχος μηχανικός, ο οποίος βεβαιώνει περί της πολεοδομικής κατάστασης του ακινήτου, των ισχυόντων όρων δόμησης, της αρτιότητας και οικοδομησιμότητας του ακινήτου, πριν και μετά την απαλλοτρίωση, με ρητή αναφορά περί της τυχόν ισχύουσας παρέκκλισης, β) πλήρεις τίτλοι ιδιοκτησίας και σε περίπτωση έκτακτης χρησικτησίας κάθε δημόσιο έγγραφο από το οποίο να προκύπτει το ακριβές εμβαδό και η θέση του ακινήτου. Αν δεν συνυποβληθούν τα παραπάνω στοιχεία, η αρμόδια Υπηρεσία εκδίδει σχετική βεβαίωση και το δικαστήριο ελέγχει, στην περίπτωση αυτή, κατά τη συζήτηση του αιτήματος επιδίκασης ιδιαίτερης αποζημίωσης, τα στοιχεία που επικαλείται ο καθ’ ου η απαλλοτρίωση, για την απόδειξη της μείωσης της αξίας των απομενόντων τμημάτων, όπως, ιδίως, του εμβαδού και των λοιπών προσδιοριστικών στοιχείων τους και του όγκου των κτισμάτων.»
Για την διεκδίκηση της ιδιαίτερης αποζημίωσης απαιτείται τον πληρεξούσιο δικηγόρο για τις τυχόν ιδιαιτέρες περιπτώσεις επιπλέον προσκόμιση της σχετικής νομολογίας των δικαστηρίων που είναι πλούσια στο θέμα αυτό.
